Wyroki TSUE w sprawach frankowych - nowe zasady dla banków

Przełomowe orzeczenia TSUE w sprawach kredytów frankowych

Dnia 15 czerwca 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał dwa kluczowe wyroki w sprawach wytoczonych bankom przez kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyty waloryzowane kursem franka szwajcarskiego. Orzeczenia te, oznaczone sygnaturami C-520/21 oraz C-287/22, stanowią przełomowy moment w długotrwałym sporze między bankami a frankowiczami, wprowadzając jasne zasady dotyczące wzajemnych rozliczeń oraz możliwości zabezpieczenia postępowań sądowych.

Wyroki te mają fundamentalne znaczenie dla tysięcy polskich kredytobiorców, którzy przez lata walczyli z bankami o sprawiedliwe rozliczenie swoich zobowiązań. Trybunał w jednoznaczny sposób określił granice roszczeń, jakie mogą wysuwać wobec siebie strony unieważnionych umów kredytowych, co kończy okres niepewności prawnej i spekulacji dotyczących możliwych scenariuszy rozliczeń.

Znaczenie tych orzeczeń wykracza daleko poza indywidualne sprawy kredytobiorców. Wyroki TSUE wpływają na całą strategię banków w zakresie prowadzenia sporów sądowych z frankowiczami, zmuszając instytucje finansowe do rewizji swoich dotychczasowych stanowisk prawnych. Banki będą musiały dostosować swoje postępowanie do nowych wytycznych, co może skutkować zmianą podejścia do negocjacji pozasądowych oraz strategii procesowych.

Orzeczenia te wpisują się w szerszy kontekst ochrony praw konsumentów w Unii Europejskiej, gdzie szczególny nacisk kładzie się na zapewnienie równowagi między prawami kredytodawców a ochroną słabszej strony stosunku prawnego. Trybunał po raz kolejny podkreślił, że dyrektywa 93/13 ma na celu przede wszystkim ochronę konsumenta, co musi być uwzględniane przy interpretacji przepisów dotyczących nieuczciwych warunków umownych.

Ograniczenie roszczeń banków wobec frankowiczów

Pierwszy z analizowanych wyroków dotyczy fundamentalnej kwestii wzajemnych rozliczeń między bankami a kredytobiorcami w przypadku unieważnienia umowy kredytowej. Trybunał Sprawiedliwości UE w sposób kategoryczny ograniczył możliwości dochodzenia przez banki dodatkowych świadczeń od konsumentów, co stanowi przełomowe rozstrzygnięcie w sporze o tak zwane wynagrodzenie za korzystanie z kapitału kredytu.

Sprawa przed TSUE została zainicjowana przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia, który w 2021 roku skierował zapytanie prejudycjalne dotyczące kwestii wzajemnych rozliczeń. Sąd pytał konkretnie, czy w świetle unijnych dyrektyw strony unieważnionej umowy o kredyt frankowy mogą domagać się jakichkolwiek innych świadczeń, oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w ramach trwania tej umowy oraz odsetek za opóźnienie.

Po szczegółowym rozpoznaniu sprawy TSUE stwierdził jednoznacznie, że prawo Unii nie stoi na przeszkodzie temu, by w przypadku uznania umowy kredytu hipotecznego zawierającej nieuczciwe warunki za nieważną, konsumenci żądali od banku rekompensaty wykraczającej poza zwrot zapłaconych rat miesięcznych. Jednocześnie jednak Trybunał podkreślił, że prawo to stoi na przeszkodzie temu, by banki dochodziły podobnych roszczeń względem konsumentów.

To asymetryczne podejście do praw stron ma głębokie uzasadnienie w celach dyrektywy 93/13, która została stworzona przede wszystkim dla ochrony konsumentów. Trybunał wyraźnie wskazał, że prawo unijne stoi na przeszkodzie temu, by bank miał prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Kluczowym elementem orzeczenia jest również wskazanie, że ostateczną decyzję co do uwzględnienia roszczeń konsumenta podejmie sąd, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności w sprawie, ale przede wszystkim fakt, czy takie roszczenie jest zgodne z zasadą proporcjonalności. Oznacza to, że kredytobiorcy będą mogli dochodzić dodatkowych świadczeń od banków, ale muszą wykazać, że są one uzasadnione konkretnymi okolicznościami sprawy.

Stanowisko banków wobec wynagrodzenia za kapitał

Przed wydaniem wyroku TSUE banki prezentowały bardzo agresywne stanowisko w zakresie dochodzenia tak zwanego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Instytucje finansowe szacowały swoje ewentualne wynagrodzenia na minimum 50 procent udzielonego kredytu, uzasadniając to między innymi koniecznością zachowania stabilności rynków finansowych oraz kosztami pozyskania kapitału na rynku międzybankowym.

Argumentacja banków opierała się na założeniu, że kredytobiorcy przez lata korzystali z udostępnionego im kapitału, generując korzyści ekonomiczne z możliwości zakupu nieruchomości czy refinansowania wcześniejszych zobowiązań. Banki twierdziły, że brak jakiejkolwiek rekompensaty za udostępnienie środków finansowych byłby niesprawiedliwy i mógłby zachwiać stabilnością całego systemu bankowego.

Jednak Trybunał Sprawiedliwości UE w swoim orzeczeniu wyraźnie wskazał, że taka argumentacja jest sprzeczna z celem dyrektywy 93/13, która to przede wszystkim ma na celu ochronę konsumenta. Trybunał podkreślił, że nie można pozwolić bankom na czerpanie korzyści z sytuacji, którą same wywołały poprzez stosowanie nieuczciwych warunków umownych.

Stanowisko TSUE jest w pełni zgodne z wcześniej wydaną rekomendacją rzecznika generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Anthonego Michaela Collinsa. Rzecznik wskazał w swojej opinii, że bank nie może dochodzić od frankowicza kwot innych niż zwrot przekazanego mu kredytu frankowego i odsetek za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, ponieważ niezasadnym byłoby czerpanie korzyści z sytuacji wywołanej swym bezprawnym działaniem.

Takie podejście oznacza fundamentalną zmianę w strategii banków prowadzących spory z frankowiczami. Instytucje finansowe będą musiały zrewidować swoje dotychczasowe stanowiska procesowe oraz dostosować oczekiwania co do możliwych rozliczeń w przypadku unieważnienia umów kredytowych.

Możliwość zawieszenia spłaty kredytu podczas procesu

Drugi z wyroków TSUE dotyczy niezwykle istotnej kwestii zabezpieczenia postępowań sądowych poprzez możliwość zawieszenia spłaty rat kredytu na czas trwania procesu o ustalenie nieważności umowy. To rozstrzygnięcie ma ogromne znaczenie praktyczne dla kredytobiorców, którzy często przez lata oczekują na prawomocne rozstrzygnięcie swoich sporów z bankami.

Sprawa trafiła do TSUE w związku z postępowaniem przed Sądem Okręgowym w Warszawie, który zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym możliwości stosowania środków tymczasowych w sprawach dotyczących nieuczciwych warunków umownych. Trybunał po rozpoznaniu sprawy uznał, że ochrona zagwarantowana konsumentom przez dyrektywę 93/13 wymaga, aby sąd krajowy miał możliwość zarządzenia odpowiedniego środka tymczasowego, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia w przedmiocie nieuczciwego charakteru warunków umownych.

Szczególnie istotne jest wskazanie Trybunału, że zastosowanie omawianego środka tymczasowego wydaje się tym bardziej konieczne, gdy konsument wypłacił bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. W takich sytuacjach dalsze obciążanie kredytobiorcy spłatą rat mogłoby prowadzić do nieodwracalnych szkód finansowych, szczególnie w kontekście wahań kursu franka szwajcarskiego.

Zawieszenie spłat rat kredytu stanowi bardzo istotną kwestię z punktu widzenia wydłużonego czasu trwania postępowań sądowych w Polsce. Sprawy frankowe często ciągną się przez lata, a w tym czasie kredytobiorcy są narażeni na ryzyko dalszych wahań kursu waluty, co może znacząco pogorszyć ich sytuację finansową. Taka forma zabezpieczenia umożliwia kredytobiorcom uwolnienie się od ryzyka wahań kursu na czas trwania procesu.

Praktyczne znaczenie tego rozstrzygnięcia jest ogromne, ponieważ pozwala kredytobiorcom na stabilizację swojej sytuacji finansowej w trakcie długotrwałych postępowań sądowych. Najczęściej w interesie kredytobiorcy będzie złożenie wniosku o zawieszenie spłaty kredytu już na etapie wytaczania powództwa, co pozwoli uniknąć dalszego pogłębiania si problemów finansowych związanych z wahaniami kursu franka.

Procedura uzyskania zawieszenia spłaty kredytu

Uzyskanie zawieszenia spłaty kredytu wymaga od kredytobiorcy podjęcia odpowiednich działań procesowych już na wczesnym etapie postępowania sądowego. Wniosek o zabezpieczenie należy złożyć wraz z pozwem lub niezwłocznie po jego wniesieniu, przedstawiając szczegółowe uzasadnienie konieczności zastosowania takiego środka tymczasowego.

W uzasadnieniu wniosku kredytobiorca powinien wykazać, że dalsze spłacanie rat kredytu może spowodować nieodwracalne szkody w jego majątku, szczególnie w kontekście wahań kursu franka szwajcarskiego. Istotne jest również wskazanie na przewagę prawdopodobieństwa, że roszczenie o unieważnienie umowy kredytowej zostanie uwzględnione przez sąd.

1. Przygotowanie szczegółowego uzasadnienia wniosku o zabezpieczenie
2. Wykazanie ryzyka nieodwracalnych szkód w przypadku braku zabezpieczenia
3. Przedstawienie analizy dotychczasowych spłat w relacji do otrzymanego kapitału
4. Wskazanie na wahania kursu franka i ich wpływ na wysokość zadłużenia
5. Złożenie wniosku wraz z pozwem lub niezwłocznie po jego wniesieniu

Sąd rozpatrując wniosek o zabezpieczenie będzie oceniał przede wszystkim prawdopodobieństwo uwzględnienia roszczenia głównego oraz proporcjonalność zastosowania środka tymczasowego. Szczególnie istotne będzie wykazanie, że kredytobiorca wypłacił już bankowi kwotę przewyższającą otrzymany kapitał, co zgodnie z wyrokiem TSUE przemawia za koniecznością zastosowania zabezpieczenia.

Kredytobiorca, który przez dziesięć lat spłacał kredyt frankowy o wartości początkowej 300 000 zł, wpłacił już bankowi łącznie 450 000 zł, a jego zadłużenie wzrosło do 380 000 zł z powodu wahań kursu. W takiej sytuacji dalsze obciążanie go spłatą rat podczas trwania procesu mogłoby spowodować nieodwracalne szkody finansowe, co przemawia za zastosowaniem zawieszenia spłat.

Wpływ wyroków na strategię banków

Wydane przez TSUE wyroki wymuszają na bankach fundamentalną zmianę strategii procesowej w sprawach frankowych. Instytucje finansowe będą musiały zrewidować swoje dotychczasowe podejście do negocjacji ugodowych oraz prowadzenia sporów sądowych z kredytobiorcami, dostosowując je do nowych wytycznych Trybunału.

Ograniczenie możliwości dochodzenia przez banki wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oznacza, że instytucje finansowe nie będą mogły już liczyć na odzyskanie znaczących kwot wykraczających poza zwrot udzielonego kredytu. To z kolei może skłonić banki do bardziej konstruktywnego podejścia do negocjacji ugodowych, ponieważ ryzyko procesowe znacząco się dla nich zwiększyło.

Banki będą również musiały przygotować się na wzrost liczby wniosków o zawieszenie spłaty kredytów podczas trwania postępowań sądowych. Możliwość uzyskania takiego zabezpieczenia przez kredytobiorców oznacza, że banki mogą przez lata nie otrzymywać wpływów z tytułu spłaty rat, co wpłynie na ich płynność finansową oraz wyniki ekonomiczne.

Istotnym elementem nowej strategii banków będzie również konieczność przygotowania się na potencjalne roszczenia kredytobiorców o rekompensaty wykraczające poza zwrot zapłaconych rat. Choć ostateczna decyzja w tej kwestii należy do sądów, banki muszą liczyć się z możliwością poniesienia dodatkowych kosztów związanych z takimi roszczeniami.

Długoterminowym skutkiem wyroków TSUE może być również zmiana polityki kredytowej banków oraz większa ostrożność w formułowaniu warunków umownych. Instytucje finansowe będą musiały zwrócić szczególną uwagę na zgodność swoich praktyk z wymogami dyrektywy 93/13 oraz orzecznictwem dotyczącym ochrony konsumentów.

Znaczenie dla przyszłych sporów frankowych

Wyroki TSUE z 15 czerwca 2023 roku stanowią precedens, który będzie miał długotrwały wpływ na sposób rozstrzygania sporów frankowych przez polskie sądy. Orzeczenia te dostarczają jasnych wytycznych interpretacyjnych, które znacząco ułatwią sądom krajowym podejmowanie decyzji w analogicznych sprawach.

Dla kredytobiorców rozważających wystąpienie na drogę sądową wyroki te stanowią silne wsparcie argumentacyjne. Jednoznaczne stanowisko TSUE w kwestii ograniczenia roszczeń banków oraz możliwości zawieszenia spłat kredytu znacząco poprawia pozycję procesową frankowiczów i zwiększa prawdopodobieństwo korzystnego dla nich rozstrzygnięcia.

Orzeczenia te wpisują się w szerszy trend orzeczniczy TSUE, który konsekwentnie opowiada się za wzmocnieniem ochrony konsumentów w relacjach z instytucjami finansowymi. To kolejne już korzystne wyroki z punktu widzenia kredytobiorców, potwierdzające przychylny dla nich kierunek orzeczniczy Trybunału.

Praktyczne znaczenie wyroków wykracza również poza indywidualne sprawy sądowe. Orzeczenia te mogą przyczynić się do zwiększenia aktywności kredytobiorców w dochodzeniu swoich praw oraz skłonić banki do bardziej proaktywnego podejścia do rozwiązywania sporów w drodze negocjacji pozasądowych.

Praktyczne wskazówki dla kredytobiorców

W świetle wydanych przez TSUE wyroków kredytobiorcy posiadający kredyty frankowe powinni rozważyć podjęcie konkretnych działań mających na celu zabezpieczenie swoich interesów. Pierwszym krokiem powinna być analiza dotychczasowych spłat w relacji do otrzymanego kapitału kredytu, co pozwoli ocenić potencjalne korzyści z wystąpienia na drogę sądową.

Kredytobiorcy, którzy wpłacili już bankowi kwotę przewyższającą otrzymany kapitał, znajdują się w szczególnie korzystnej sytuacji procesowej. W takich przypadkach wyroki TSUE dostarczają silnych argumentów za zastosowaniem zawieszenia spłaty kredytu oraz potencjalnym uzyskaniem rekompensaty od banku.

• Analiza dotychczasowych spłat w relacji do otrzymanego kapitału kredytu
• Ocena potencjalnych korzyści z wystąpienia na drogę sądową przeciwko bankowi
• Przygotowanie dokumentacji potwierdzającej wysokość wpłaconych rat kredytu
• Konsultacja z prawnikiem specjalizującym się w sprawach frankowych
• Rozważenie złożenia wniosku o zawieszenie spłaty kredytu już na etapie pozwu

Istotne jest również właściwe przygotowanie strategii procesowej, która powinna uwzględniać możliwość złożenia wniosku o zabezpieczenie w postaci zawieszenia spłaty kredytu. Wniosek taki należy przygotować bardzo starannie, przedstawiając szczegółowe uzasadnienie konieczności zastosowania środka tymczasowego.

Kredytobiorcy powinni również rozważyć możliwość dochodzenia rekompensaty wykraczającej poza zwrot zapłaconych rat, choć w tym przypadku konieczne będzie wykazanie, że takie roszczenie jest proporcjonalne i uzasadnione konkretnymi okolicznościami sprawy.

Najczęstsze pytania

Nie, zgodnie z wyrokiem TSUE bank nie może żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz ustawowe odsetki za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Powództwa banków o uzyskanie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu są bezzasadne.

Tak, TSUE wskazał że sądy mają możliwość udzielania zabezpieczenia w postaci zawieszenia spłaty rat kredytu podczas trwania procesu o ustalenie nieważności umowy. Takie zabezpieczenie jest szczególnie uzasadnione, gdy konsument wypłacił już bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej.

Tak, prawo unijne nie stoi na przeszkodzie temu, by konsumenci żądali od banku rekompensaty wykraczającej poza zwrot zapłaconych rat miesięcznych. Ostateczną decyzję podejmie jednak sąd, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy i zasadę proporcjonalności.

Najczęściej w interesie kredytobiorcy jest złożenie wniosku o zawieszenie spłaty kredytu już na etapie wytaczania powództwa. Pozwala to uniknąć dalszego narażenia na ryzyko wahań kursu franka szwajcarskiego podczas trwania długotrwałego postępowania sądowego.

Wyroki TSUE dotyczą kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyty waloryzowane kursem franka szwajcarskiego i zawierają wytyczne interpretacyjne dla sądów krajowych. Każda sprawa będzie jednak rozpatrywana indywidualnie przez sąd, który uwzględni konkretne okoliczności danej umowy kredytowej.